بررسی تطبیقی-تاریخی همگرایی و واگرایی طبقه متوسط سنتی و جدید در جنبش مشروطه و نهضت ملی شدن نفت در ایران

ائتلاف طبقات متوسط شهری منجر به وقوع دو رویداد عظیم اجتماعی جنبش مشروطه و نهضت ملی شدن نفت گردید. هر دو رخداد اجتماعی عمری به اندازه عمر ائتلاف ها داشتند. این که چرا ائتلاف ها در تاریخ رویدادهای جامعه ایران ناپایدارند و مهم تر آن که چرا فضایی برای حفظ توافق ها پدید نیامد، پرسشی است که با رویکرد ساختاری مبتنی بر منطق نهادی- زمانمند مورد بررسی قرار گرفت و به دنبال آن 5 متغیر ساختاری- نهادی و 6 فرضیه که به علت های منتهی به همگرایی و واگرایی (ائتلاف های ناپایدار) طبقات متوسط شهری اشاره داشتند ارائه شده است. متغیرها و فرضیات شامل دو دوره ی تاریخی (ایران عصر قاجار و ایران دوره پهلوی تا سال 1332) می باشد که با روش تحلیل تطبیقی- تاریخی مورد مطالعه قرار گرفت. آن چه در دو مورد بررسی می شود روند تاریخی منجر به شکل گیری ائتلاف های ناپایدار در تاریخ جامعه ایران است و در نهایت به نقش شبکه ی درهم تنیده نهادهای سیاسی، ساختار طبقاتی، نوسازی ها، بحران های اقتصادی، شرایط ناشی از نظام جهانی، و دولت ها به عنوان متغیرهای موثر بر شکل گیری فرایندهای منتهی به همگرایی و واگرایی-ائتلاف های ناپایدار- تأکید می شود. اما متغیر اصلی موثر بر پیدایش ائتلاف های ناپایدار عدم تحول نهادهای سیاسی است. نهادهای ناکارآمد و در پی آن فقدان تحول نهادی مانع اساسی بر عدم شکل گیری چارچوبی برای حفظ مصالحه میان طبقات و رسیدن به تعادل و موازنه قدرت میان کنشگران عرصه سیاسی و مهم تر از همه نهادمند شدن توافق ها در تاریخ رخدادهای جامعه ایران بوده است. کلید واژه ها: ائتلاف های ناپایدار، جنبش مشروطه، نهضت ملی شدن نفت، روش تحلیل تطبیقی- تاریخی، ساختار اجتماعی- اقتصادی، طبقات اجتماعی، نهادهای سیاسی.